Dou son itó tcho
Témoin : « Vouè, l’è acapitó pouéi. Que… l’ian eun ten de guéra é… n’avian an chouizen-a ou sa Tédesque ba inque i caserme é tégnavon tchica lo… perlustravon lon de la zona. L’è vun-ù eun momàn que déaon alé ià, l’ayàn odre d’alé ià. Comunque, son partì é l’an prèi dou inque d’Étroble, Federique de Jacarì é Dzamarón Fausto de Dzignoù. É… aloo l’an tchardjà le bague desù é son partì avouì la tsaretta avouì le bague desù. Can se trouon aoutre, a la … devàn qu’arevé a La Cluza, se vèi que n’ayè an pattuglia de partidjàn per lé, que pensavon que l’ayàn de-z-arme desù le tsarette, seutte bague sé, adón l’an arito-le pe so séilla é lé l’an fé fouà desù. Que… Federique l’a poueu bocó llu an… l’è itó férì, é lo melette l’è scapó que l’an poueu arito-lo aoutre a La Cluza, é Dzamarón scapó, é avouì llu son scapó le-z-atre Tédesque. Comunque, dou son itó tcho. Euh… eun l’an resì a lo catché ba pe lo fon, péquè adón y ie salla lloué que ogni eun que tchouéaon de Tédesque nen tchouéan-on satte de no-z-à. L’è itoù que… lo dzoo aprì, eunvétche de vin-î ou poste a prende… comme fiaoun tcheu le-z-atre poste fî rappresaglia… a prende de dzi pe tchouéye, se vèi que l’an prelévou-le ba eun Veulla a la too, de dzi que l’ayàn acapó ba per lé, de dzouvén-o a travaillì. Ézeumplo n’ayé do de Nusse que y ian do fréye, eun per d’atre que l’ian pe le montagne per lé. Comunque, l’an porto-nen su satte é [euncomprensiblo]. É l’an fezuilla-le lé, sisse satte. Que… lo dzor apré, ogni quemin-a déae pouì le reteryì ioi l’è que tchouéaon. Adón [euncomprensiblo] l’ie si la quemén-a d’Étroble, l’an falù le reterié sé é aprì l’an poueu euntéro-le sé ou semeteurio d’Étroble, seu, de no-z-à ».
[bip, bip, bip]
A seunqu’ovve de la vépró
Témoin 1 : « An catrén-a de dzor apré, te diavon dza, euh… : – Deh, le Tédesque vignon su, eh ! Le Tédesque… –. No sen scapó eun per de cou. Aprì, teteun, diao : – Vouà… maque de conte que dion, végnon pa… –. Teteun, to p’eun dzor, son arevoù a… seunqu’ovve de la vépró… que sarie poueu lo tréi… tréi otobre ».
Témoin 2 : « Lo trèi otobre ».
Témoin 1 : « Dou carentecattro. A seunqu’ovve de la vépró, n’avie de partidjàn ba pe inque pe le caserme que son itó avijà é l’an scapó su pe la tsin-où séilla que alave su. Diaon poueu sempe : – Fa scapé eun Chouisse, fa scapé eun Chouisse ! – ».
Témoin 2 : « [Euncomprensiblo] l’an prèi su la tsin-où. Pa gnenca compétèn de sen que bricolavon. L’an pourtó dan a noutra frachón ».
Témoin 1 : « É, atendèn, fa tchica de… de ba a la rotta son aritoù, l’an iù de dzi, n’ayè euncò de vatse eun tsan é de… ».
Témoin 2 : « Covo dei partigiani ! Tac ! ».
Témoin 1 : « Le mèinoù que alavon su de l’écoula l’ion tcheu libro per lé. Câqueun l’a pasó su pe la colén-a, sise l’ayòn pi len-o [euncomprensiblo]. É sise lé, vouè, son itó i mentèn de la mitraglia que l’è poueu itó tcho Vittorio [euncomprensiblo], eun partidjàn de Porosàn, é comunque le-z-atre aprì se son sovó. Aprì son vin-î su é l’an comenchà a beté lo fouà. L’an betó lo fouà lo premî lé a… lo lon de la too, a sen de… Guste ».
Témoin 2 : « [Euncomprensiblo] Sezar Gueusteun ».
Témoin 1 : « Sezar Gueusteun, vouè. É aprì l’an vioundoù é ioi acapavon le pailleue beuttavon… lo fouà i pailleue. Péquè sò l’è d’éouton, totta la raccolta l’ie dedeun, é djaque, paille é blou, é totte… so to beurlave ! Le poste ioi l’ette que pousaon pa acapé, comme fisse lo sevilo, entraon dedeun, acapaon lo matelatse, fiaon… beuttaon lo fouà i matelatse. Campaon tchica de cller, de bague infiammabili. Comunque, se fi que l’aon… deun eun moman-ette to so l’è itó eun flame ».
Intervieweur : « Ioi v’ouia-vó can l’an betó lo fouà ? ».
Témoin 2 : « V’ian inque, ma aprì no sen scapoù can n’en iù arevé le-z-atre. V’ian su pe lo Pountchì. Su, su lo [euncomprensiblo] Pountchì ».
Témoin 1 : « Vouè, n’en vu sorte… n’iàn su lé, n’en vu sorte lo feun ».
Témoin 2 : « [Euncomprensiblo] avéitchì [euncomprensiblo] ».
Témoin 1 : « Péquè bramente diavo : – Deh, a forse de terié su… –. Péqué su pe la couta, te sa, v’ie to lo fen de foua [euncomprensiblo], l’iàn co tchica degarnì, le pailleue. Aprì bon… iàn ivèe é a forse de teryì, l’an deutte, l’a prèi fouà i métcho de Praille per lé, ooutre eun Vèya. De so de si cheue. Adón n’en deutte [euncomprensiblo], sen vin-î eun sé su lo Ru d’Alèn. Sen vin-î eun sé su lo Ru d’Alèn, can sen itoù su aoutre pè lo Ru d’Alèn, la premî baga que n’en iù la too é la tsapella, é la resta v’ie totte eun flame a l’entoo, é n’en deutte : – Te véi que l’è pa su eun Praille, l’è ba eun Vatsiye ! –. Adón n’en pensó : – L’an betó lo fouà –. É adón no sen pi aprotchà ba é no sen vin-î ba canque eun Praille pe savéi de novalle, caque pégne bague de so séilla. É difatti, can sen itó ba eun Praille, sen aló eun tchi lo boopiye. No-z-àn pi baillà la noalla : – Vouè, son vin-ù su é l’an betó… l’an to beurló Vatsiye é pi la fèi que l’è lo garsón de Henri que l’è itó tcho ba eun Bogoux –. É adón salla nite sen poueu reustó lé é lo dzoo aprì, lo mateun, can n’en iù le bague tchica pi quéye, sen vi ba tanque ba eun Vatsiye ».
Intervieweur : « N’a-tì co ayoou de moo ? ».
Témoin 1 : « Vouè… de moo… n’arì du magaa nen avé de pi avouì lo dézastre que l’è… que l’è sutchédù, avouì sen que l’an terià. Comunque n’a ayo-nen trèi. Que eun sariye sempre lo garsón de… d’Henri, sen que n’en dza deutte, apì n’ayè eun partidjàn, eun de Porossan, que l’è reustó tcho tchica pi ba que lo mignò d’Henri, ba pe la tsin-où, é l’atro, si Seleste, si sordomuto, que l’iye inque avouì Variste. Pratic… é… so l’ie ou mèi d’otobre, é trien-an le tréifolle. Llu areuvve avouì lo sèitón di trifolle lé a la plase pe entré a la crotta é lé se trouvon… vouè, y iàn le Tédesque, [euncomprensiblo] tchica de fasciste, de Tédesque. De dzi, que n’ayè poueu euncò tchica mascraillà que… semblavì que n’aon malàn pe la fatcha, ma eunvétche l’ie maque de bague pe camoufé tchica la… la storia. Comunque, se fé que l’an teria-lèi an… an raffica de mitraglia é l’an copo-lo eun dou, lé. Però llu l’è pa morte to de souitte. Leue se son gavó é le métcho beurlavon dza, véyàn le flame que beurlavon, lé. Comunque [euncomprensiblo] aprì son arevoù é l’an iù que l’ie panco morte, é l’an teria-lei eun cou a la tita é l’an quetou-lo lé pe le flame. Praticamente, si ommo l’è tot itó beurló que l’è vin-î lon setanta santimètre. É aprì l’an poueu prèi-lo é l’an beto-lo su la coo, lé. É llu l’è reustó lé. Si lo… de… de Porossan [euncomprensiblo] l’è reustó catchà eun momàn pe lo ru. Can l’a iù le bague tchica pi quèye, l’a tchertchà a sotre pe dzefé pi su, ma se fé que eun per l’an iù-lo. Comunque, l’an teria-lei su de dézotte é l’an tchapou-lo, é l’è reustoù gropoù lé, pe l’erba, avouì an pagnotta seu, se vèi que l’ayè euncò an pagnotta devàn, énque devàn a la giacca a vento. Praticamente, sta pagnotta l’a fé comme spougne, l’a tchetchà lo san, v’ie plen-a de san. Comunque, so lo dzoo apré. Pou se fée que lo nite l’an falù lo trepelé, maque ba lo nite, é l’an catcha-lo lé a la borna de la tsapalla. V’ie tchica catchà, pa que le dzi l’issan iu-lo. L’an catchà iù é l’an catchà euncò lo mignò de… de… coso… de Henri. Que aprì, ver le satt’ovve, lo dzor apré, lo mignò de Henri, a catsón, l’an falù lo porté ba i métcho, é a satt’oo dou nite l’an fé la sepouteuvva. A satt’oo dou nite, péquè fayè pa poué tro se fée vire, piatro [euncomprensiblo] le paèn alaon le tchertché de sencanta storie. É comunque totte a satt’oo dou nite l’an fé so, a catsón, é l’an catchà sisse trèi, sisse trèi mor que n’en co ayoou. Comunque, de moo n’en pa pi ayo-nèn de pi que… que so séilla ».
Intervieweur : « Le Tédesque vo-z-àn ti prèi de robba ? ».
Témoin 1 : « Vouè, l’an proou prèi de robba. Euh… eun si momàn n’ayàn… tcheu le vatse l’ian de foua, é lo dzoo aprì, can l’è itoù que l’è itoù beurloù, que no sen tornoù bèiché ba eun pensèn de sové caque bague que magaa panco to beurloù, gn’oretta que v’ian poueu arevó ba, que v’ian poueu eun tren a terié foua caque bague que v’ian restaye, to p’eun momàn, tornon diye : – Ma… le Tédesque son tourna sé ! –. Caqueun l’a deutte : – Vah, vah, de cagne ! –. Teteun, to p’eun momàn, sentèn que tornon teryì. Su pe la couta, l’an terià su de cou de mortai é aprì tourna la mitraglia. Adón, so l’an tournó no baillé l’allarme. Sen tournó scapé é son pamì que reustaye le femalle. Deun salla dzornó, se vèi que aprì l’an proségouì é son aló tanque su i Beurio-di-Poutì, di coutì que s’aruye su eun Boursa, lé… é l’an fé saouté le Beurio-di-Poutì. Eun tornèn eun dérì, ba pe lo… pe lo boo, l’an acapó la mula de Dzamarón é lo pouèe. Comunque, l’an prèi-lèi sen lé a llu. A l’atro vezeun l’an prèi-lèi, lé a Sezaa d'Amé, l’an prèi-lèi la modze, é lo pouèe étò. Comunque, l’ayàn fata di mulle é di tsarette pe tchardjì ià sta robba. Son tournoù arevé su eun Vatsé inque, que n’ayò le vatse que l’ian totte ba pe inque pe le Cri, é l’an serdu-nen eun per di pi… di pi grase, é l’an fé que copé lo sirailloùn é l’an prèi co seutte énque. Eun pi l’an prèi euncò la mulla de Ricco de Jéne é… ».
Témoin 2 : « Pe pourté ià… ».
Témoin 1 : « Pe pourté ià sta robba. Comunque, so l’an to ramachà ba é no n’en pa pi ioù ioi son aló. Se fi que lo dzoo… do dzoo apré, l’è tornae arrevé la mulla de… de Ricco, su devàn la porta dou boou. Se vèi que le Tédesque l’an mi pourtó so ba pe Veulla é aprì se vèi que la mulla… saè-tì scapaye lleu, ou que l’an… comme t’aló… comunque lleu l’è tornaye arrevé. L’è pouì la… vouè, la robba que prègnavon… s’accapaon de beuro, s’accapaon de robba tchica de valeue, prégnaoun é portaoun ià é… No no-z-àn pi prèi sa… ».
