(patoué di-z-Amaveulle)
Deun la pi granta partia de la réjón, de tsan de blo, maamàn mouèn nombreu, nen n’ayè euncó sacante canque aprì la seconda guéra mondiala, magrì le difficultó de prodechón llétéye a la morfolojie di térèn mangagnèn a lèi arrevé. Caze la méitchà di tsan sayàn de tsan de blo, canque a 2000 mètre d’otcheui. Lo blo seporte bièn lo fret, l’è pertensivvo é deun le tsan crèison po tan de croué-z-erbe.
Tsaque veladzo de aata ou mouayenna montagne vequichè de se produì, avouì eungn équilibro otonomme. Le contat avouì l’estérieur sayàn bièn pocca. Le for di veladzo, catche meleun a éve é le treuill permètchàn de travaillé le produì su plase eun garantissèn eungn otonomie alimantére chua.
Fiye lo pan l’ie néseséo perqué n’ayè bièn de dzi deun le veladzo, mi l’ie étò eunna fita, eungn’occajón pe se retroué, eungn’espérianse partadjéye euntre tcheut, vioù é dzoveun-o. Le mèinoù seurtoù attégnaon si momàn ieui eungn aprestae de flantse esprés pe leur.
Eun couéjè lo pan maque eun cou pe an é eun lo medzae tchica pe cou, sensa beutté pédre, eun fiyèn économia pe lo fiye deué canque a la couette de l’an aprì.
N’ayè co de coteumme relijeuze gropéye i pan é i tsan, témouagnadzo, eun cou de pi, de la foué crétchenna di valdotèn : atò lo raatì de fir eun marcae an creu i mentèn di tsan é, se n’ayè de fréno protso, eun pregnae de brantse pe fabrequé an creu é la planté deun la téra. Eun demandae l’édzo di Bon Djeu pe avèi an bon-a récolta.
Devàn que beutté couiye lo pan, eun lèi marcae deussù la creu é co devàn que lo euntan-é eun féjè la mima baga atò le man ou eun queitì. Seutte coteumme se son vardéye co voueu lo dzor.
Pe avèi de bon pan faillè tsouyé de bièn étseidé la tsambra, faillè eumpléye de bon produì é savèi lo vardé amoddo. Deun la tsambra déjè lèi itre eun fornet, an balla mite que l’ie comme an grousa quése de bouque pe lèi micllé dedeun l’éve é la faèina. I mentèn de la tsambra n’ayè an grousa tabla avouì le bor recourbó que eumpatsaon a la faèina de tsire pe téra ; n’ayè co de grou lan pe lèi pouzé deussù le pan. La températeua di llouà ieui eun patolae déjè itre aata pe permettre i pan de lévé ; lo lévàn, l’éve é la faèina déjàn itre de bon-a caletó. Le vioù dijàn que faillè prende l’éve di torón, sensa lo calquére que eumpatse an bon-a fermentachón. Lo lévàn, fé naterellamente eun micllèn éve é faèina de blo, l’ie pouzó dedeun eungn’achetta perqué l’ache fermentó é se fuche transfourmó. Aprì tsaque couette, eun beuttae a coutì tchica de paata de si lévàn pe la vardé canque a l’an aprì.
La magnie de beutté sétché le pan l’ie fondamantala pe garantì de pan pe to l’an. Eun vardae le pan i pailler, deussù de ratélì pendù i tro.
I veladzo de La Saxe, a Corméyeui, lo for, de propriétó de la coopérativa « Société du four de La Saxe » martse euncó grase a la volontó de catche fameuille. Ver le premì dzor de désambro, lèi beutton belle totta an dzornó pe déchoué lo for é eungn’atra pe travaillé é beutté couiye lo pan eun se baillèn lo tsandzo.
Aprì avèi aprestó le pan, eungn attendèn que lévèyan, eungn épatte su la tabla de bouque totta sor de bague a medjé : fontigna, fromadzo, sèiseusse, veun é eun pren lo ten pe bartavalé é conté de conte coueste.
Voueu lo dzor, la couette di pan deun le for tradechonnel comme eun cou, semble, magrì tot, reprende. L’è po perqué eungn ache fata de sen pe se nerì, mi l’è pe la voya de vardé le tradechón é le magnie de fiye sertèn travaill. Deun mouì de llouà, eun remarque eungn euntéré pe de momàn que permetton de torna eumpléyé sisse for.
