Tsertsa

Dichonéo

Contenù di site

Multimédià

Teste eun patoué

Documàn

O mot dou més: Pahquie

18 mars 2016

(patoué dé Bretsón)

Belle si o fret é a nèi sobron éncorra so le becque, dé tsé pocca- o 21 dé marts - aroérat l'iforés.

Tsou momèn l'a contùn aù eunna grousa émportantsa, a modé di tén pi vièi. Pé le queulteurre pi viéye, l'énvión dou forés ou yira saluttà a travers rite é dé féhte : ou yira, én effet, l'énvión d'un gno sicle pé a campagna é ou falae sé lo rénde bon. Ma pa macque : tanque a réforma grégorienna dou calandrì, l'éncomintsón dé l'iforés ou yira acheu l'énvión dé l'an.[1]

Én pieuch, o cristianisme l'a béttà co eunna di chè féhte pi émportante fran apré a premira leunna piéna dé l'iforés, saret a dire a féhta pé Pahquie.

Tsa traditsión pren a cha orijinne dé tsella Jouiva, qu'a récorda a libératsión di Jouif dé l'Egypte é qu'a s'echpira, ou cho tor, a eunna viéya féhta dé l'iforés pé le premire ehpièi dé fromèn.

A teut tso, ou fa djouenté a prézentsa, én tchi le payèn dé l'Empire romàn, dé rite dédià a Ostara (Vesta pé le Romàn), eunna divinité dé orijinne seltécca, patrona da fertilité. A cha féhta sé féjae fran o premì djor dé l'iforés, comme féhta pé eunna gnoa véa. Le sémbole dou cocón é dou coneui qu'i sé troon co vents ou nohtro djor dé Pahquie, témouègnon eunna serténa continouité di vièi culte eouropéèn.

O cristianisme di premì siécle mouhtrae, éncorra un co, dé ése bon a prénde le traditsión qu'i l'ézichtaon dévàn, jouive é payenne. Le iour trasse sé rétroon éncorra vents le léngue éouropéenne.

Pénsén, pér éjémpio i mot impià pé dire Pahquie. Én anglé é én tédechc, l'én Easter é Ostern, qu'i l'aruon sur dé l'Ostara seltécca.

Ou contrére, vents le léngue romane dou qué l'énfluéntsa jouiva a yira pi forta, véén dé mot qu'i l'aruon dou latìn PASCHA, émpruntà ou jouif pesach. [2]

Én patoué l'é fran parì é, én aitèn o Glossére én légna, troén touì dé mot qu'i l'aruon dou PASCHA latìn, ma qu'i l'an cahquie diféréntsa dou pouént dé vu fonétécco. Én Basa Val poén sentì pahque, pahquie, qu'i vardon o « a » tonécco é achpiron o « s ». Vents le patoué dé a Mouayenna Val, a Introd é Veullagnoa, troén poque, pôque, dou qué o « a » l'a tchandjà é o « s » y é pamà. Pé levré, outor d'Ohta é én Ata Val troén paque, eunna solutsión a mità qu'a varda o « a » tonécco é a pert o « s ».

Moué dé tsé variante l'an un pouént én quemeun, saret a dire a dézinéntsa finala « e » qu'a pout ése assosià ou pluriel. Tsétta idé a pout ése confirmà dou fransé dou qué le mot Pâques (pluriel)é Pâque (séngulié) son un pé a Pahquie crichtiana è l'atro pé a Pahquie jouiva.[3]

Én pieuch, non rétroa a prézentsa finque dé l'article pluriel én cahquie echpressión particuyéra. É Bretsón é én Ayas, pér éjémpio, non dit fa li Pahque, fére le Pahquie qu'i volon dire sé confessé é fére a comunión pé o djor dé Pahquie.

A part tsen qu'ou régarda le non, tsa périodde dé l'an, comme l'én deut, l'a eunna grousa émportantsa pé l'agriculteurra. Pénsén djeuchto a touì le proverbe é le deut qu'i l'ézichton é qu'i guietton o djor dé Pahquie a possibilité dé aé eun an bon pé a campagna...

Can plout lo dzor de paque, tot l'an le terre

Paque tou, Paque tar, Paque todzor verdzaou

Pahque vito, fourì vito. Pahque tar, fourì tar

É vous, nen cogniche-té d'atre?



[1] Sof y Echtat dé Savouè dou qué l'énvión dé l'an ou yira o djor dé Tchalénde (cf. BETEMPS A. 2015. Il tempo sospeso. Dal Natale all'Epifania: il ciclo dei dodici giorni in Valle d'Aosta e dintorni, éditions Priuli & Verlucca, Scarmagno-Turin)

[2] FEW VII 701b

[3] Cf. "Pâque, pâque" - Centre National de Ressources Textuelles et Lexicales. http://www.cnrtl.fr